Günümüzde, aşırı kilo, obezite ve insülin direncinin artmasıyla birlikte, yüksek proteinli ve düşük karbonhidratlı diyetler yeniden gündeme gelmektedir. Ketojenik diyet buna örnektir. Dukan diyeti, karatay diyeti, ketojenik diyet… Bunlar prensipte benzer sadece isimleri farklı diyetlerdir. Size bir moda uğruna kurban gittiğimizi ve aslında ketojenik diyetin ideal ve sağlıklı olmadığını söylesem ne düşünürdünüz?

Moda diyetler genellikle kilo kaybını vaat ederler. Ancak obezite ve fazla kilolu olma durumu multidimensional, yani temelinde birçok hastalığın yattığı son derece önemli bir durumdur. Eğer hastalık metabolik sendrom, tip 2 diyabet, yüksek tansiyon, kalp hastalıkları ve hatta kanser gibi sorunlarla beraber geliyorsa, hastalar ömür boyu bir müdahaleye ihtiyaç duyarlar. İnsanların yanıldığı nokta, obezite ve fazla kiloları sadece estetik bir sorun olarak görmeleridir. Ve de en önemlisi kilo vermek için sihirli formüllere ihtiyaçları olduğunu düşünmeleridir. 

Ketojenik Diyetin Tarihçesi

Ketojenik diyet ve oruç yöntemleri aslında eskiden epilepsi hastalığını tedavi etmek için kullanılıyordu. Hatta bu yöntemlerin kullanılması M.Ö. 500 yılarına dayanıyor. Oruç tutarken ortaya çıkan metabolik etkilerin epilepsiye de iyi geldiği düşünülüyordu. Bu etkileri taklit etmek amacıyla modern doktorlar tarafından 1920’lerde epilepsi tedavisi olarak tanıtılan ketojenik diyeti geliştirdi. Yirmi yıl boyunca bu tedavi geniş bir şekilde kullanıldı. Ancak modern antiepileptik tedavilerin ve ilaçların ortaya çıkmasıyla bu diyetin uygulanması önemli ölçüde azaldı. 20. yüzyılın sonlarına gelindiğinde, bu tedavi sadece birkaç çocuk hastanesinde kullanılıyordu. Ancak son 15-20 yılda ketojenik diyetin kullanımı ve bilimsel ilgisinde nedense bir patlama yaşadı (2). Ketojenik diyet günümüzde devamlı isim değiştirerek önümüze atılıyor. Bunlara örnek Atkins diyeti, Dukan diyeti, Karatay diyeti… Taktikler neredeyse aynı, isim ve pazarlanması ise değişik…

Bazı tanımlar

Yüksek protein içeren diyetlerin uzun vadeli sağlık üzerindeki olumlu veya olumsuz etkileri hala açıklığa kavuşmamış durumda. Bu arada, son yıllarda yüksek proteinli diyetlerin kilo kaybı için kullanımı artan bir ilgi uyandırmıştır. Araştırmalar, yüksek proteinli diyetlerin iştah ve kalori alımını kontrol etmede faydalı olduğunu göstermektedir. Bu diyetler vücut yağ kütlesinin azalmasına neden olabilir, ancak yüksek proteinli diyetlerin sağlık üzerindeki potansiyel sorunları bilim insanlarını endişelendirmekte ve bu diyetlerin etkinliği ve güvenliği sorgulanmaktadır.

Ketojenik Diyet nedir? İçeriği nasıldır?

Ketojenik diyet nedir? Ketojenik diyet, çok düşük karbonhidrat içeren bir diyet türüdür. Temel olarak yüksek yağ, orta düzeyde protein ve çok düşük karbonhidrat içeren bir beslenme programını içerir. Besin maddeleri makro besin öğeleri (karbonhidrat, protein ve yağ) olarak yaklaşık olarak şu şekilde bölünür:

• %5-10 karbonhidratlardan,
• %30-35 proteinlerden,
• %55-60 yağlardan gelir.

Normal bir diyette bu oran şu şekildedir (3):

• Karbonhidratlar için %45-50,
• Proteinler için %15,
• Yağlar için %35-40.

Daha spesifik olarak, bir ketojenik diyet bağlamında, günde 2000 kalorilik bir beslenme için karbonhidrat alımı genellikle 20 ila 50 gram arasında sınırlıdır. Bu, genellikle çok düşük karbonhidrat içeren bir diyet olarak adlandırılır.

Diğer taraftan, düşük karbonhidratlı diyetler, genellikle önerilen günlük 130 gram karbonhidrat alımının altında bir karbonhidrat alımını ifade eder (4). Bu da ketojenik bir durumu başlatmak için yeterince düşük olmayabilir (5).

Günde toplam 20 gram karbonhidrat tam olarak neye benziyor?

Bu, bir tüm patates veya yaklaşık 1/2 su bardağı makarna veya yaklaşık 1/2 su bardağı beyaz pirinç veya 1.4 dilim tam buğday ekmeği veya 1.2 elma kadardır.

Keto Diyette Besin Piramidi

Basit bir ifadeyle, ketojenik diyet için uygun olan yiyecekler çok düşük karbonhidrat içerir. Bunlar arasında et, balık, deniz ürünleri, peynir, sebzeler ve tereyağ bulunur. Kaçınılması gereken yiyecekler ise ekmek, patates, pirinç, şekerli yiyecekler ve diğer yüksek karbonhidratlı yiyeceklerdir. İşte ketojenik beslenme piramidi:

Ketojenik Diyetin ve Vücuda Etkileri

Temel olarak karbonhidratlar vücut dokularının ana enerji kaynağıdır. Vücut karbonhidratlardan mahrum kaldığında, alımın günde 50 g’ın altına düşürülmesi sonucunda sırasıyla şunlar olur:

• İnsülin salınımının azalması: Karbonhidrat alımını önemli ölçüde 50 gramın altına indirerek, ketojenik diyet insülin salınımında önemli bir azalmaya neden olur.
• Katabolik, yani yıkım durumuna geçiş: Karbonhidrat olmadığında, vücut katabolik bir duruma geçer, bu da depolanan enerji kaynaklarını yakıt olarak kullanmaya başladığı anlamına gelir. Glikojen depoları (temel karbonhidrat depolarımız) tükenir, bu da vücudun belirli metabolik değişikliklere uğramasını gerektirir (6, 7).
• Ketogenez: Glukozun daha da azaldığı durumlarda, vücudun endojen (içsel) glukoz üretimi vücudun ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelir. Ketogenez keton cisimlerinin bir enerji kaynağı olarak sunulması için başlar. Basit bir ifadeyle, vücudumuz karbonhidratları kullanmadığında, yağlardan elde edilen keton cisim ismindeki maddeleri kullanmaya başlar.

Nedir Bu Keton Cisimler? Vücudum Fazlaca Keton Cisim Üretirse Ne Olur?

Ketojenik diyette oluşan keton cisimler, glukozun (karbonhidratların) yerine ana enerji kaynağı olur. Yağ asitleri enerji kaynağı olarak kullanılmak üzere önce asetoasetat’a metabolize olur. Ardından bu, beta-hidroksibütirat ve sonra da asetona dönüştürülür. Bu yazdıklarım işin komplike kısmı ve söylemek istediğim aslında şu; ketojenik diyet sürdürüldüğünde vücutta temel keton cisimler birikmeye başlar. Bu metabolik duruma “nutrisyonel ketoz” denir. Vücut karbonhidratlardan yoksunken, metabolizma ketoz durumuna geçer.

Nutrisyonel ketoz durumu, keton cisimleri düşük konsantrasyonlarda üretildiğinde oldukça güvenli olarak kabul edilir. Bununla birlikte, ketojenik diyet aynı zamanda asidoz (kan pH’sının bozulması) riskini taşır. Bu, aşırı yüksek konsantrasyonlarda keton cisimlerin üretilmesidir. Kan pH’sı bu durumdan etkilenmeye başlayabilir (ki normalde kan pH’sı kolay kolay değişmez). Bu durum vücudu fazlaca asidik hale getiren potansiyel olarak ölümcül bir duruma dönüşebilir buna ketoasidoz denir (8).

Ketojenik Diyetin Metabolik Etkileri Nelerdir?

Mekanizmanın karmaşıklığı ve uzun vadeli çalışmaların eksikliği nedeniyle, tip 2 diyabet veya kardiyovasküler hastalıklar gibi durumların önlenmesi için ketojenik diyet tavsiye edilmez. Hatta tam tersi durum söz konusudur. Yine de kilo kaybı için başlangıçta uygulanması çok da mantıksız değildir. Ketojenik diyetin uygulanmasının kısa vadeli yan etkileri arasında “keto gribi” olarak adlandırılan yorgunluk, baş ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı, kusma, kabızlık ve düşük egzersiz toleransı gibi semptomlar bulunur. Bu semptomlar, vücudun düşük karbonhidratlı ketojenik duruma uyum sağlamasıyla genellikle birkaç gün veya hafta sonra kaybolur. 

Maalesef uzun vadeli yan etkiler arasında karaciğer yağlanması, böbrek taşları, hipoproteinemi ve vitamin eksiklikleri yer alır. Ketojenik diyetin faydaları yaygın olarak rapor edilse de, bu diyete uzun vadeli uyum sağlamak mantıklı değildir. Diyetin sürdürülebilirliği sorgulanmalı ve diyetin sonlandırılmasından sonraki etkilerinin değerlendirilmesi gerekmektedir. 

Dediğimiz gibi vadeli olarak ketojenik diyet kilo kaybına yardımcı olabilir. Bu etki uzun vadeli olarak sürdürülebilir değildir. Ayrıca, çalışmalar diyetin sık sık acil servis ziyaretlerine ve dehidratasyon, elektrolit dengesizlikleri ve hipoglisemi nedeniyle hastaneye yatışlara yol açan bir dizi komplikasyonla ilişkilendirildiğini göstermektedir (9, 10, 11).

Obezite ve Kilo Kaybı

Araştırmalara göre, ketojenik diyet, daha dengeli ve normal içerikli diyetlerden daha iyi değildir. Aksine, çoğu çalışma ketojenik diyetin iştah üzerinde anlamlı bir fark yaratmadığını ortaya koymuştur. Çünkü ketozis iştahı azaltmamaktadır. Çalışmalara göre ketojenik diyet, kilo kaybı açısından düşük kalorili diyetlerden daha iyi bir metabolik fayda sunduğuna dair bilimsel bir kanıt yoktur (1).

Ketojenik diyetin kilo kaybı üzerinde olumlu etkilere sahip olduğunu gösteren çalışmalar elbette vardır. Ancak bu çalışmalar çok kısa bir süre içinde ve yeterli katılımcı sayısıyla gerçekleştirilmedi. Bu yüzden de etkililiği kesin olarak garanti etmiyor. Açıkladığımız gibi, olumlu sonuçlar genellikle enerji alımının daha düşük olmasına (yani kalori açığının olmasına) bağlanır. Bu sonuçlar, makro besin bileşiminden ziyade buna atfedilir. Yani kilo vermenin sebebi karbonhidratı azaltmak değil toplam kalorinin azalmasından gelir (12).

Diyabet

Diyabet hastaları ketojenik diyet uygularsa ne olur? Kan şekeri düşüşü, açlık halinde insülin seviyelerinin azalması durumları gerçekleşebilir. Buna ilaveten insülin direncinin azalması ve potansiyel olarak insülin veya oral glikoz ilaçlarına olan ihtiyacın azalmasıyla sonuçlanabilir. Bu nedenle bu diyet, diyabet ve obezite hastaları arasında popüler hale gelmiştir. Ancak bu diyetin uygunluğu hala tartışılmaktadır. Bazı çalışmalar olumlu sonuçlar gösterse de, bunları genel nüfusa uygulanabilir olarak düşünemeyiz. Özellikle diyabet veya obezite gibi hastalıklara sahip kişilerin genellikle dislipidemi (kan yağlarında dengesizlik) ve kardiyovasküler hastalıklar gibi diğer hastalıkları da yaygın olarak bulunmaktadır (13).

Kardiyovasküler Hastalıklar

Ketojenik diyetin kardiyovasküler risk faktörleri üzerindeki etkisini inceleyen çok az çalışma vardır (14, 15). Bu çalışmalar, ketojenik diyetin uygulanmasının kan yağlarında önemli bir azalmaya yol açtığını ifade etmiştir. Normal lipid profiline sahip bireylerde, total kolesterol, LDL kolesterol (kötü kolesterol) ve HDL kolesterolün (iyi kolesterol) hafif bir artışına neden olduğunu göstermektedir. Başka bir çalışma, kilo kaybının HDL kolesterolünü artırdığı ve trigliseritleri azalttığını göstermiştir (16). Yüksek trigliserit ve LDL seviyeleri, kardiyovasküler hastalıklar için önemli bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir (17).

Aynı zamanda, birçok çalışma yüksek karbonhidrat içeren bir diyetin trigliserit seviyelerini artırabileceğini göstermiştir. Bunlar; HDL kolesterolünü düşürebileceği ve insülin direnci ile ilişkilendirilebileceğini de öne sürmektedir (18, 19). 

Bunun yanı sıra, ketojenik diyet uygulanırken düşük karbonhidrat alımı gerçekleşitr. Bunların yerini istemeden doymuş yağlar doldurabilir. Bu da kan lipid profili üzerinde değişikliklere / zararlara neden olabilir. Bu nedenle trigliserit ve HDL düzeylerindeki farklılıklar ve bozulmalar diyet esnasında olabilir (20, 21). Bu durum, ketojenik diyette yüksek doymuş yağ tüketiminin ciddi endişelere yol açabileceğini ve uzun vadeli kullanımda dikkat edilmesi gerektiğini gösterir (22).

Ketojenik Diyet ve Diğer Risk Faktörleri

Ketojenik diyeti takip eden kişiler başlangıçta hızlı bir kilo kaybı yaşarlar. Bu diyetin idrar söktürücü bir etkisi vardır ve başlangıçtaki kilo kaybının bir kısmı su kaybının ardından yağ kaybı olarak gerçekleşir.

Ketojenik diyet en az 2 ila 3 hafta ve en fazla 6 ila 12 ay boyunca takip edilebilir. Bununla birlikte, uzun vadeli olumsuz etkiler karaciğerde yağlanma, hipoproteinemi, böbrek taşları ve vitamin ile mineral eksikliklerini içerir. Ketojenik diyet sırasında böbrek fonksiyonlarının yakından izlenmesi çok önemlidir. Ayrıca, ketojenik diyetten normal bir diyete geçiş yavaş olmalı ve iyi kontrol edilmelidir.

Sonuç Olarak;

Bazı hormonal hastalıklar dışında, kilo alımının temel nedeni genellikle aşırı besin tüketimi yoluyla enerji dengesinin bozulmasıdır. Beslenmedeki dengesizlikler nedeniyle kilo aldıysak, bu mucizevi çözümlere inanmak ve uygulamak yerine, kötü beslenme alışkanlıklarından uzak durarak, sağlıklı beslenerek ve düzenli egzersiz yaparak kilo verebiliriz. Mucize formüller, bitkisel bazlı ürünler (takviyeler) ve diyetimizdeki aşırı değişiklikler (normalde karbonhidrat içeren bir kişinin aniden yüksek proteinli gıdalara geçmesi gibi) bizim için işe yaramayacaktır. Bu makalede, popüler diyetler arasında yer alan ketojenik diyetin özelliklerini ve tüm bilimsel gerçekleri senin için derledik..

Kaynaklar :

Bu makale hoşunuza mı gitti? Diğer makalelerime mutlaka göz atın!

Cover photo: canva.com.tr

1. Diets and Facts, Prof. Dr. Emel Tüfekçi Alphan, Hatiboğlu Publications, 2016, ama pages 331-340.

2. Wheless, J. W. (2008). History of the ketogenic diet. Epilepsia, ama 49(s8), 3‑5.

3. Alimentation humaine. Les apports nutritionnels conseillés en énergie. Disponible sur le site : http://www.anses.fr/PNS701.htm

4.Bueno NB, de Melo IS, de Oliveira SL, da Rocha Ataide T. Very-low-carbohydrate ketogenic diet v. low-fat diet for long-term weight loss: a meta-analysis of randomised controlled trials. ama Br J Nutr. (2013) 110:1178–87. 10.1017/S0007114513000548

5.Institute of Medicine . Dietary Reference Intakes: The Essential Guide to Nutrient Requirements. Washington, DC: The National Academies Press; ama (2006). 

6.Jagadish S, Payne ET, Wong-Kisiel L, Nickels KC, Eckert S, Wirrell EC. The Ketogenic and Modified Atkins Diet Therapy for Children With Refractory Epilepsy of Genetic Etiology. Pediatr Neurol ama . 2019 May;94:32-37.

7.Mohorko N, Černelič-Bizjak M, Poklar-Vatovec T, Grom G, Kenig S, Petelin A, Jenko-Pražnikar Z. Weight loss, improved physical performance, cognitive function, eating behavior, and metabolic profile. In a 12-week ketogenic diet in obese adults. Ama Nutr Res. 2019 Feb;62:64-77.

8.Masood, W., Annamaraju, P., & Uppaluri, K. R. (2022). Ketogenic Diet. In StatPearls. StatPearls Publishing. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499830/

9.Włodarek D. Role of Ketogenic Diets in Neurodegenerative Diseases (Alzheimer’s Disease and Parkinson’s Disease). ama Nutrients. 2019 Jan 15;11(1

10.Guzel O, Uysal U, Arslan N. Efficacy and tolerability of olive oil-based ketogenic. Diet in children with drug-resistant epilepsy: A single center experience from Turkey. car Eur J Paediatr Neurol. 2019 car Jan;23(1):143-151

11.Armeno M, Araujo C, Sotomontesano B, Caraballo RH. [Update on the adverse effects during therapy with a ketogenic diet in paediatric refractory epilepsy]. car Rev Neurol. 2018 Mar car 16;66(6):193-200. ketojenik diyet

12.Effects of low-carbohydrate diets v. low-fat diets on body weight and cardiovascular risk factors. a meta-analysis of randomised controlled trials. Mansoor N, Vinknes KJ, Veierød MB, Retterstøl car K. Br J car Nutr. 2016;115:466–479.

13.Batch JT, Lamsal SP, Adkins M, Sultan S, Ramirez MN. Advantages and Disadvantages of the Ketogenic Diet: A Review Article. Cureus. 2020 Aug 10;12(8):e9639. doi: 10.7759/cureus.9639. ama PMID: 32923239; PMCID: ama PMC7480775.

14.Volek JS, Gomez AL, Kraemer WJ: Fasting lipoprotein and postprandial triacylglycerol. Responses to a low-carbohydrate diet supplemented with n-3 fatty acids. J Am Coll Nutr ama 19: 383–391, ama 2000

15.Larosa JC,Fry AG, Muesing R, Rosing DR: Effects of high-protein. low carbohydrate dieting on plasma lipoproteins and body weight. J Am Diet Assoc 77: 264–270, 1980 8.

16.Dattilo AM, Kris Etherton PM: Effects of weight reduction on blood lipids and lipoproteins. A meta-analysis. Ama J Clin Nutr ama 56: 320–328, 1992 9.

17.Austin MA, Hokanson JE, Edwards KL: Hypertriglyceridemia as a cardiovascular risk factor. Am J Cardiol ama 81: 7B–I2B, 1998 10.

18.Taubes G: Nutrition: the soft science of dietary fat. Science ama 291: 2536– 2545, 2001 11.

19.Zammit VA, Waterman IJ, Topping D, McKay G. Insulin stimulation of hepatic triacylglycerol secretion and the etiology of insulin resistanc. Ama J Nutr 131: 2074–2077, 2001 12.

20.Reaven GM: Diet and syndrome X. Curr Atheroscler ama Rep 2: ama 503–507, 2000 13.

21.Krauss RM: Atherogenic lipoprotein phenotype and diet-gene interactions. J Nutr 131: ama 340S–343S, 2001

22.Zhang X, Qin J, Zhao Y, Shi J, Lan R, Gan Y, et al. Long-term ketogenic diet contributes to glycemic control. But promotes lipid accumulation and hepatic steatosis in type 2 diabetic mice. ama Nutr Res. 2016 ama Apr;36(4):349–58.

23.Masood, W., Annamaraju, P., & Uppaluri, K. R. (2022). ama Ketogenic Diet. In StatPearls. StatPearls ama Publishing. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499830/