İnsan vücudunun yaklaşık %70’i sudur, ödem nedir, ödem neden olur, ödem nasıl atılır sorularını yanıtlamadan önce bunu belirtmekte fayda var. Su doğal olarak hücrelerin içinde ve dışında elzemdir. Ödem diğer adıyla su tutulması, dolaşım sisteminde, vücut dokularında veya vücut boşluklarında aşırı sıvı birikmesidir. Kan, organlar ve kaslar büyük oranda sudan meydana gelir. Böylece vücut, sıvı dengesini sağlamak için hormonlar, prostaglandinler ve çeşitli düzenleyici mekanizmaları içeren karmaşık bir sistem kullanır.

Ödem nedir, ödem neden olur? 

Vücuda fazla su alındığında, böbrekler bu fazlalığı idrar yoluyla hızlı bir şekilde dışarı atar. Öte yandan, yetersiz sıvı alımı olduğunda, vücut dengeyi korumak için idrar üretimini azaltır.

Ödemin birçok farklı sebebi vardır. Vücutta sıvı birikimine yol açan temel faktörler şunlardır:

• Dolaşım problemleri: Bacak damarlarında zayıf dolaşım, kanın kalbe dönüşünü zorlaştırır ve bu da dokularda sıvı birikimine yol açar.
• Lenfatik sistem tıkanıklıkları: Lenf akışı bozulduğunda, vücut fazla sıvıyı dışarı atamaz ve bu durum lenfödem gibi şişliklere neden olur.
• Hormonal değişiklikler: Regl öncesi dönem ya da hamilelikte artan hormon seviyeleri vücutta su tutulmasına yol açar.
• Aşırı tuz tüketimi: Yüksek miktarda sodyum alımı, hücrelerin fazla su tutmasına neden olarak ödeme zemin hazırlar.
• Hareketsizlik: Uzun süre oturmak veya yatmak dolaşımı yavaşlatır, bu da sıvının bacaklarda birikmesini kolaylaştırır.
• Bazı ilaçlar: Kortikosteroidler, NSAİİ’ler, kalsiyum kanal blokerleri, östrojen içeren tedaviler, antidepresanlar, glitazonlar ve beta blokerler, vücutta sodyum ve su tutulmasına neden olabilir.
• Böbrek hastalıkları: Böbrekler fazla sıvıyı ve sodyumu yeterince atamadığında ödem oluşur.
• Kalp yetmezliği: Kalbin yeterli düzeyde kan pompalayamaması, sıvının vücutta birikmesine neden olur.
• Kılcal damar geçirgenliği: Zayıflayan ya da hasar gören kılcal damarlar, sıvının damar dışına sızmasına yol açar. Bu tabloya kapiller sızıntı sendromu denir.
• Bağışıklık sistemi tepkileri: Histamin gibi maddeler damar geçirgenliğini artırarak ödeme yol açar. Alerjik reaksiyonlar ve enfeksiyonlar da benzer şekilde sıvı birikimine yol açar.
• Şok diyetler ve malnütrisyon: Çok düşük kalorili diyetler metabolizmayı yavaşlatır. Protein eksikliği ise albümin seviyesini düşürerek ödem gelişimini kolaylaştırır.
• Obezite: Aşırı kilo, dolaşım ve lenfatik sistemi baskılayarak ödem riskini artırır.

---

Not: Ödemin nedeni kişiden kişiye değişiklik gösterir. Eğer altında yatan bir hastalık bulunmuyorsa, bu tablo genellikle “idiopatik ödem” olarak tanımlanır. Bu durum çoğu zaman geri döndürülebilir bir durumdur (1).

---

Belirtiler: Ödem Nedir? Ödem Neden Olur? Nasıl Tespit Ederiz? Ödem Nasıl Atılır?

Biriken ödem, kendinizi her zamankinden daha ağır ve enerjisiz hissetmenize neden olur. Genellikle vücutta gözle görülür değişimlere yol açarak rahatsızlık ve şişkinlik yaratır.

Ödem belirtileri şunlardır:

• Özellikle karın bölgesinde şişkinlik
• Bacaklar, ayaklar ve bileklerde şişlik
• Karın, yüz ve kalça bölgesinde şişkinlik veya ödem
• Sertleşmiş veya ağrılı eklemler
• Ani kilo dalgalanmaları

Bazı durumlarda su tutulumu ciddi bir sağlık sorununun belirtisi olarak ortaya çıkar. Karaciğer sirozu, kalp yetmezliği, böbrek fonksiyon bozukluğu veya preeklampsi gibi hastalıklar sıvı dengesini bozarak ödeme neden olabilir (2). Su tutulumu bir tür sağlık problemine bağlıysa, durumu kontrol altına almak için profesyonel tedavi gerekir.

Ödemi kontrol etmenin basit bir yolu, şişkin bölgeye yaklaşık 10 saniye boyunca baskı uygulamaktır. Deri çukurlaşarak uzun süre öyle kalıyorsa, kıyafet ve çoraplar ciltte derin izler bırakıyorsa, ödemden şüpheleniriz.

Eğer ciddi bir hastalığınızın olduğunu düşünüyorsanuz ödemin kontrolü için mutlaka doktorunuza danışın. İdiyopatik yani herhangi bir hastalığa bağlı olmayan ödemin belirtileri, tedavi yöntemleri ve nasıl önlenebileceği hakkında daha fazla bilgi edinmek ve “Ödem nedir, ödem neden olur? Ödem nasıl atılır?” sorularına yanıt bulmak için okumaya devam edin. 

Not: Ödem Nedir? Ödem Neden Olur? Ödem Nasıl Atılır? Sorularını yanıtlamadan önce sık sorulan 2 soruyu yanıtlayalım. Yağlandım mı yoksa vücudum su mu tuttu? + Lenfödem mi, sıradan ödem mi tuttum?

Yağlandım mı, Yoksa Vücudum Su mu Tuttu?

Su tutulması ve vücut yağı arasındaki en büyük fark, değişimin hızıdır. Su tutulması ani gelişir ve genellikle karın, eller ve ayaklarda şişkinlik hissi yaratır. Geçicidir ve birkaç gün içinde kaybolur. Yağlanma ise yavaş ilerler, vücutta kalıcı birikim oluşturur ve kolayca dalgalanmaz. Yağ depolanma şekli kişiden kişiye değişir. Genellikle karın, basen, kalça, uyluk ve kollarda ortaya çıkar.

Kilonuzdaki değişimi anlamakta zorlanıyorsanız, günlük alışkanlıklarınızı düşünün. Regl döneminiz yaklaşıyor mu? Bir önceki gün fazla tuz tükettiniz mi? Bunlar su tutulmasına işaret eder. Ancak hareketiniz azaldıysa, beslenme düzeniniz değiştiyse ve tartı uzun vadede artış gösteriyorsa, bu durum yüksek ihtimal yağ birikiminden kaynaklanır.

Gizli Şişlik: Lenfödem mi, Sıradan Ödem mi?

Lenfödem, vücudun belirli bölgelerinde protein açısından zengin sıvının birikmesiyle oluşan kronik bir şişlik durumudur. Bu durum klasik ödemden farklıdır. Genetik yatkınlık sonucu ortaya çıkabilen birincil lenfödem ya da ameliyat, enfeksiyon veya radyoterapi sonrası gelişen ikincil lenfödem olarak sınıflandırılır. Özellikle meme kanseri tedavisi sonrası koltuk altı lenf bezlerinin alınması, lenfödemin en sık görülen nedenlerinden biridir. Hastalığın erken döneminde teşhis edilmesi zor olsa da Stemmer belirtisi (parmak üzerindeki derinin kıvrılıp kaldırılmasının zor olması) ayırt edici olur. Kesin tanı için MRI veya CT taramaları kullanılır. Kesin tanı almak için bir doktora danışınız. Tedavide kompresyon giysileri, egzersiz, lenf masajı ve cilt bakımı gibi yöntemler etkildir. Diüretikler ise kısa vadede etkili olup uzun vadede genellikle fayda sağlamayabilir (3). 

Şimdi asıl sorularımıza dönelim: Ödem Nasıl Atılır? Yöntemler. Ödem Nedir? Nasıl tespit edeceğiz. Ödem Neden Olur? 

1. Kilonuzu Kontrol Altına Alın

Güncel araştırmalar, fazla vücut ağırlığı ile vücutta sıvı tutulması arasında güçlü bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Çalışmalar, obezitenin dolaşımı ve damar sistemi üzerindeki baskıyı etkileyerek ödem oluşumuna katkıda bulunabileceğini öne sürmektedir (4).

Fazla kilo, kan akışını zorlaştırarak bacak ve ayaklarda sıvı birikimine ve şişkinliğe yol açar. Ayrıca, ayaklar üzerindeki artan baskı yürürken rahatsızlık veya ağrıya neden olur ve bu durum zamanla hareket kabiliyetini kısıtlar. Hareketsiz bir yaşam tarzı ödemi daha da kötüleştirir. Azalan fiziksel aktivite, dolaşımı olumsuz etkileyerek sıvı tutulmasını artırır. Sürekli şişlik yaşıyorsanız veya kilonuzla ilgili endişeleriniz varsa, bir diyetisyen ve doktora danışmanızı öneririm.

2. Hidrasyon ve Sıvı Dengesine Dikkat Edin

İnsan vücudu her gün çeşitli yollarla yaklaşık 2500 mL su kaybeder: 1500 mL böbrekler yoluyla, 500 mL deri yoluyla, 300 mL bağırsaklardan ve 300 mL solunum yoluyla atılır. Bu kayıpların, yiyecekler ve içeceklerden alınan sıvılarla yerine konması gerekir. Sağlıklı bir hidrasyon seviyesini korumak için önerilen günlük sıvı alımı erkekler için 2500 mL, kadınlar için 2000 mL’dir. Sıvı ihtiyacı öncelikle su içerek karşılanır. Günlük en az 1500 mL su tüketimi öneriyoruz.

Çay, kahve ve alkol gibi içecekler, idrar yoluyla sıvı kaybını artırır. Bu durum, hücre dışı alanda protein konsantrasyonunun yükselmesine neden olarak ödemi tetikler. Bu nedenle, sıvı ihtiyacını öncelikli olarak su ile karşılamak, hidrasyonu korumak ve sıvı dengesizliğini önlemek açısından büyük önem taşır.

Daha fazla bilgi almak için “Ne kadar su içmeliyim? Su hakkında her şey” isimli makaleme mutlaka göz atın!

3. Daha İyi Dolaşım için Tuz Tüketimini Azaltın

Günlük tuz alımını 500-1500 mg arasında tutmak ve potasyum açısından zengin sebzelerin tüketimini artırmak, lenf ve kan dolaşımını destekleyici etkilere sahiptir. Sodyum ve potasyumun dengeli bir şekilde alınması, vücudun sıvı dengesini düzenlemeye yardımcı olur, ödem riskini azaltır ve dolaşımı iyileştirir (5).

Sodyum alımını kontrol etmenin en etkili yolu, ultra işlenmiş ve paketli gıdaları tüketmemek ve beslenmeyi doğal gıdalar üzerine kurmaktır. Taze ve işlenmemiş gıdaları tercih etmek, sadece sodyum seviyelerini düzenlemekle kalmaz, aynı zamanda diyetinizden gereksiz katkı maddelerini ve koruyucuları çıkararak genel sağlığınızı da destekler.

4. Magnezyum: Sıvı Dengesi için Temel Bir Mineral

Magnezyum (Mg), vücutta 300’den fazla enzimatik süreci destekleyen hayati bir mineraldir ve kas fonksiyonları, sinir iletimi ve hidrasyon dengesi üzerinde önemli bir rol oynar. Mg alımının artırılması, sıvı tutulmasının azalmasıyla ilişkilendirilmiş olup, özellikle ödem sorunu yaşayan bireyler için faydalı olabilir.

Bilimsel çalışmalarda 200-250 mg magnezyum takviyesinin (MgO) sıvı tutulması dahil olmak üzere diğer PMS semptomlarının azalmasına yardımcı olduğu gözlemlenmiştir (6). Kabak çekirdeği, chia tohumu, badem, kaju ve ıspanak magnezyum açısından zengin besinlerdir.

5. B6 Vitamini ve Sıvı Dengesi Üzerindeki Etkisi

B6 vitamini, özellikle adet öncesi dönemde sıvı tutulumu yaşayan kadınlar için önemli bir besin öğesidir. Araştırmalar, bu vitaminin vücudun fazla sıvıyı yönetmesine yardımcı olabileceğini göstermektedir (7). Muz, Antep fıstığı, hindi, tavuk, et, patates ve ceviz B6 vitamini açısından zengin besinler olup, düzenli tüketimi su tutulmasını azaltır. 

6. Potasyum: Doğal Bir Sıvı Dengesi Destekleyici

Potasyum, sinir fonksiyonları, kalp sağlığı ve elektrolit dengesi için kritik bir mineraldir. Vücutta sıvı seviyelerini dengelemeye yardımcı olarak sodyum tutulmasını azaltır ve idrar üretimini artırır. Bu sayede, vücutta fazla su birikmesini önleyerek hidrasyonu destekler. Muz, kuru kayısı, mercimek, ıspanak, avokado ve patates, potasyum açısından en iyi besin kaynakları arasındadır.

7. Sıvı Tutulumunu Azaltmak için Doğal Yöntemler

Genel olarak daha fazla su içmek ve fiziksel aktiviteyi artırmak önemlidir. Bu basit yöntemler hafif sıvı tutulumu durumlarında yardımcı olur. Bunun yanı sıra, bazı doğal bitkiler ve takviyeler, vücudun fazla sıvıyı atmasına destektir. Özellikle karahindiba (8), maydanoz ve kereviz (9), ananas (10), doğal diüretik etkileriyle vücutta biriken sodyum ve suyu atar.

Tüm bunlara ilaveten rezene, dişbudak ağacı, hibiskus, maydanoz, kırmızı kum otu, kavun türleri, atkuyruğu, tere, filantus ve mürver bitkileri, bilimsel araştırmalarda idrar söktürücü (diüretik) etki gösterdiği belirtilen bitkiler arasındadır (11). Ancak mevcut çalışmalar sınırlıdır ve kesin etkinin doğrulanması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Sonuç olarak bu tür ürünleri kullanmadan önce dikkatli olunmalıdır. Bazı bitkisel takviyeler, mevcut sağlık sorunlarını kötüleştirebilir veya kullandığınız ilaçlarla etkileşime girebilir. Ayrıca, her sıvı tutulumu durduk yere değildir. Bazı hastalıklar veya ilaçlar bu duruma neden olur. Bu nedenle, diüretik etkili takviyeleri veya bitkileri kullanmadan önce bir sağlık uzmanına danışmak son derece önemlidir. Nedeni bilinmeden yapılan müdahaleler, faydadan çok zarar verir.

Ödem Nedir? Tespit? Ödem Neden Olur? Ödem Nasıl Atılır?

Özetle

Sözün kısası, “Ödem nedir? Ödem neden olur?” sorularını yanıtladık. Sonuç olarak, bazı temel beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleriyle sıvı tutulmasını azaltır ve vücut sıvı dengesini destekleriz. Ödem nasıl atılır:

• Sodyum alımını azaltın
• Potasyum, B6 vitamini ve magnezyum tüketimini artırın
• Karahindiba ve maydanoz gibi hafif diüretik etkili doğal bitkileri deneyin
• Dolaşımı desteklemek için aktif kalın
• Böbrek fonksiyonunu desteklemek için yeterli su için

Bilimsel Kaynaklar:

1. https://www.ajprd.com/index.php/journal/article/view/308/272
2. https://sci-hub.se/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/cpf.12615
3. https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2005/0601/p2111.html
4. https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/lrb.2021.0055 
5. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3464993
6. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4161081/
7. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4161081/
8. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3155102/
9. https://sci-hub.se/https://link.springer.com/article/10.1007/s00345-002-0293-0
10.  https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4998156/
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17804183/