Glutensiz diyet son yıllarda büyük bir popülerlik kazanmıştır. İnsanlar bu diyeti ya sağlıklarını iyileştirmek ya da kilo vermek umuduyla denemektedir. Medyanın gluten üzerinde oluşturduğu olumsuz dikkat ve reklamlar, kişilerin glutenin sağlıklı bir beslenmede yeri olup olmadığını sorgulamasına neden olmuştur. Ancak, yayınlanmış araştırmalar bu iddiaları desteklemekten ziyade genellikle tam tersini önermektedir. Yani çölyak hastası değilsek glutensiz diyet uygulaması asla önerilmemektir. Peki nedir bunun sebebi? Neden glutensiz diyeti uygulamak zararlı olabilir? Gelin tüm bu soruları yanıtlayalım!

Glutensiz Diyet: Gluten nedir?

Terim olarak gluten; buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllarda bulunan proteinlerin genel adıdır. Gluten, yiyeceklerin şeklini korumasına yardımcı olur ve onları bir arada tutan bir tür “yapışkan: glue” işlevi görür. Gluten, birçok gıdada ve hatta bazı beklenmedik ürünlerde (örneğin diş macunu, plastik bardaklar gibi) bulunabilir (1).

Glutensiz Diyet Listesi Uygulandığı Durumlar: Çölyak Hastalığı (ÇH)

Öte yandan, glutensiz diyet ve glutensiz diyet listesi, ÇH’lı milyonlarca insan için dünyada mevcut olan tek tedavi yöntemidir. Bu otoimmün hastalık için şu anda başka bir tedavi mevcut değildir. ÇH’nin görülme sıklığı artması da bilim camiasının bu hastalığa olan farkındalığını çekmektedir. Ancak, ÇH’nin yaygınlığının artması, glutensiz gıda endüstrisinin bu denli büyük bir şekilde büyümesini haklı çıkarmamaktadır. Pazar araştırmalarına göre, glutensiz ürünlerin büyük çoğunluğunu çölyak hastalığı olmayan tüketiciler satın almaktadır (2, 3).

Peki neden?

Konu hakkında bilimsel araştırmalar: glutensiz diyet listesi etkileri

Glutensiz diyet listesi, glutenle ilişkili rahatsızlıklar yaşayan kişiler için tek tedavi yöntemi olduğundan (3, 4) popüler hale gelmiştir. Sıkı bir glutensiz diyet listesi izlemesi gerekenler için glutenin dışlanmasının avantajları vardır. Ancak gluten içermeyen ürünlerin besin kalitesi ve sağlık üzerindeki olumsuz etkileri konusunda farklı görüşler bulunmaktadır (5). Dengesiz bir glutensiz diyet listesi, kronik hastalıkların artışıyla ilişkilendirilmiştir. Bu da gluten içermeyen ürünlerin besin kalitesini iyileştirmenin önemini vurgular niteliktedir (3). Gluten içermeyen nişastalar ve unlar geleneksel olarak lif, mikrobesin ve protein açısından yetersizdir. Genellikle daha yüksek bir glisemik indekse (GI) sahiptirler (6, 7). Yüksek glisemik indeks ise kan şekerinde kontrolsüzlükler yaratabilir.

Araştırmalar Ne Diyor: Glutensiz Diyet Listesi Etkileri

Glutensiz diyet, glutenle ilgili rahatsızlıkları olan kişiler için tek tedavi yöntemi olduğu için gündeme gelmiştir (3, 4). Glutensiz diyeti zorunlu olarak uygulayanlar için glutenin çıkarılmasının avantajları olmasına rağmen, glutensiz ürünlerin beslenme kalitesi ve sağlık üzerindeki olumsuz etkileri konusunda farklı görüşler mevcuttur (5). Dengeli olmayan bir glutensiz diyet, kronik hastalıkların artışı ile ilişkilidir. Bu da glutensiz ürünlerin besin kalitesinin iyileştirilmesi gerektiğinin önemini vurgulamaktadır (3). Glutensiz nişastalar ve unlar geleneksel olarak lif, mikro besinler ve protein gibi kıymetli besin öğeleri bakımından fakirdir. Bunlar genellikle daha yüksek bir glisemik indekse (GI: gıdaların kan şekerini yükseltme hızı) sahiptir (6, 7).

Yani çoğu gluten içermeyen ürün düşük beslenme kalitesine sahiptir. Yüksek miktarda nişasta ve yağ içerirken, düşük miktarda protein, lif ve mikrobesin içerir. Bu durum glutenin eksikliğini telafi etmek ve daha yapışkan hamur ile gözenekli bir iç kısım elde etmek için ortaya çıkmıştır. Endüstride glutenin eksikliği ve yapışkan formu ek nişasta gibi çok da kaliteli olmayan içeriklerle telafi edilir. Glutensiz ürünlerin popülerliğinin artmasıyla birlikte glutensiz gıdaların sağlık üzerindeki etkileri hakkında doğru bilgilendirme yapmak önemlidir. Özellikle kronik hastalıkları tetiklememek açısından sağlıklı bir bireyin glutensiz beslenmesine gerek yoktur. Eğer gluten duyarlılığınız yoksa, glutensiz ekmek / türevi tüketmenize gerek yoktur. Çalışmalara göre bu durum sağlığınıza zarar verebilir (3).

Nüfusun Tercihleri Ne Yönde? Glutensiz Diyet Listesi Uygulama Sıklığı

Nielsen’in 2015 yılında 60 ülkede 30.000 yetişkinle yaptığı bir anket, ankete katılanların %21’inin gıda ürünleri satın alırken glutensiz olma özelliğini “çok önemli” bir kriter olarak değerlendirdiğini ortaya koydu (8). Başka bir ankete göre, 1.500’den fazla Amerikalı yetişkin arasında “hiçbir neden” (%35), glutensiz gıda tercih etmenin en yaygın açıklaması olarak ortaya çıkmıştır, bunu “daha sağlıklı seçenek” (%26) ve “sindirim sağlığı” (%19) takip etmektedir (9). Bu anketlerden çıkarılacak en önemli sonuç, glutensiz ürünlerin sağlıklı ve “fit” bir seçenek olarak algılanmasının yanlış olduğudur. Bu yanlış algı, yeterli bilinçlendirme yapılmadığında, tüketicileri rafta fit ürünlerin yanında pazarlanan bu ürünlere yöneltebilir. Bu durum halk sağlığını riske atabilir.

Glutensiz diyet listesi gerçekten zayıflamaya yardımcı olur mu?

Raflarda glutensiz olarak satılan gıdaların, genellikle gluten içeren muadillerine göre daha fazla yağ ve şeker içeriğine sahip olduğundan bahsetmiştik. Buna ilaveten çalışmalarda glutensiz bir diyet uygulayan kişilerde yağ ve kalori alımında artış olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca, glutensiz bir diyete başladıktan sonra obezite, fazla kilo, insülin direnci ve metabolik sendromda artış gözlemlenebilir. Bu sağlık etkilerinin yanı sıra glutensiz diyet listesi ve glutensiz pazarlanan ürünler B vitaminleri, folatlar ve demir eksikliklerine yol açabilir (3).

Doğru Bilinen Yanlışlar: Gluten Vücut için Toksiktir

Sağlıklı yetişkinler veya intolerans semptomları olmayan çocuklar için glutenin toksik bir özelliğini destekleyen veriler bulunmamaktadır. Hatta bazı çalışmalar toksik etkinin olmadığını özellikle göstermektedir.

Glutensiz diyet, çölyak hastalığı veya çölyak dışı gluten duyarlılığı olan kişiler için mutlak suretle gereklidir (bu durumlar bir doktor tarafından tanı almalıdır). Ancak çölyak hastalığı dışındaki durumlar için gluten içermeyen diyetin kanıtlanmış hiçbir yararı yoktur. Glutensiz diyet listesi, sağlıklı bir kişinin kilo vermesine veya daha sağlıklı olmasına yardımcı olabilecek özelliklere sahip değildir (10).

Bu Kocaman Bir Pazarın ve Tüketim Toplumunun Bir Oyunu

Glutensiz gıda endüstrisi, 2013’ten 2015’e kadar %136 oranında büyümüş, hala önemli bir büyüme kaydetmektedir (10). Bu popüler pazar, halkın duygularını sömüren büyük şirketler için önemli bir gelir kaynağı haline geldi. Eğer bahsi geçen semptomlara sahipseniz veya buğday ve türevlerini tükettiğinizde Çölyak Hastalığı konusunda şüpheleriniz varsa doğru bir tanı konulması ve tedaviye başlanması için bir doktora başvurmanız önemlidir. Glutensiz diyet uygulamasını ve beslenmesi gerektiren durumlarda uzman bir diyetisyenden yardım almanız faydalı olacaktır.

Uzman Diyetisyen Ceren Taşdemir olarak, sağlıklı beslenme, kilo verme ve bilimsel beslenme danışmanlığı gibi birçok konuda danışanlarıma yıllardır destek vermekteyim. Randevu almak için 05309394408 numaralı telefon hattını arayın.

Doğru bilinen yanlışları açıklamak, halk sağlığı adına bilgi kirliliğini aza indirmek en önemli tutkum. Daha fazla “doğru ve bilimsel bilgi” için beni takip etmeyi unutmayın! 

Makalemi beğendiyseniz abone olun, beni Instagram ve diğer platformlardan takip edin. Danışmanlık ve sorularınız için anasayfadaki iletişim formunu bulabilirsiniz!

• Instagram

Pour la version française cliquez sur le titre. “Mythe ou réalité : le régime sans gluten fait-il maigrir ?“

Kaynaklar:

1. What is Gluten? (s. d.). Celiac Disease Foundation. Consulté 27 juillet 2021, à l’adresse https://celiac.org/gluten-free-living/what-is-gluten/ car
2. Jones, A. L. (2017). The Gluten-Free Diet : Fad or Necessity? Diabetes Spectrum, 30(2), 118‑123.
3. Leffler DA, Green PH, Fasano A. Extraintestinal manifestations of coeliac disease. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2015 Oct;12(10):561-71.. Epub 2015 Aug 11. car PM
4. Pellegrini N., Agostoni C. Nutritional aspects of gluten free products
5. Menga V., Amato M., Phillips T.D., Angelino D., Morreale F., Fares C. Gluten-free pasta incorporating chia as thickening agent. An approach to naturally improve the nutritional profile and the in vitro carbohydrate digestibility. Food Chem. 
6. Missbach B., Schwingshackl L., Billmann A., Mystek A., Hickelsberger M., Bauer G., König J. Gluten-free food database: The nutritional quality and cost of packaged gluten free foods. PeerJ.
7. Cross C. Gluten free industry is healthy, but is the food? CMAJ.
8. The Nielsen Company. We Are What We Eat: Healthy Eating Trends Around the World. car http://www.nielsen.com/content/dam/nielsenglobal/eu/nielseninsights/pdfs/Nielsen%20Global%20Health%20and%20Wellness%20Report%20-%20January%202015.pdf. Accessed December 22, 2015. car
9. The Hartman Group I. “The Hartman Group’s Health & Wellness 2015 and Organic & Natural 2014 reports.” http://www.hartman-group.com/acumenPdfs/gluten-free-2015-09-03.pdf. Accessed December 22, 2015.
10. Reilly, N. R. (2016). The Gluten-Free Diet : Recognizing Fact, Fiction, and Fad. The Journal of Pediatrics, 175, 206‑210.